Jak zatrudnić nianię zgodnie z prawem? Umowa uaktywniająca

Wracasz do pracy po urlopie macierzyńskim i nie chcesz posyłać dziecka do żłobka lub przedszkola? Rozważ skorzystanie z pomocy niani. Czy wiesz, że zatrudniając nianię legalnie, możesz liczyć na dofinansowanie do zawartej umowy? Jaką umowę z nianią możesz podpisać i z jakimi kosztami musisz się liczyć? O co chodzi w umowie uaktywniającej z nianią? Czy babcia, dziadek lub ciocia może być legalnie zatrudnioną nianią?

Może być to dla Ciebie fajne rozwiązanie, gdy ze względu na specyfikę pracy nie możesz pozwolić sobie na częste nieobecności. Posłanie dziecka do żłobka wiąże się bardzo często z chorobami dziecka i koniecznością korzystania z opieki, gdy nie możesz korzystać w sytuacjach awaryjnych z pomocy bliskich Ci osób.

Jak zatrudnić nianię?

Nianię możesz zatrudnić na podstawie następujących umów:

• o pracę
• zlecenie
• uaktywniającą.

Umowy o dzieło nie możesz zawrzeć.

W poniższym wpisie opiszę jedynie umowę uaktywniającą. Jest to umowa dedykowana specjalnie nianiom. Jeśli nie interesuje Ciebie opisana przeze mnie umowa lub nie spełniasz kryteriów, żeby ją zawrzeć, rozważ zawarcie umowy o pracę lub umowy zlecenia z nianią. Jednak musisz liczyć się w takiej sytuacji z obowiązkiem zapłaty podatków i składek na ogólnych zasadach dla tych rodzajów umów.

Na czym polega umowa uaktywniająca?

Umowa uaktywniająca to umowa o opiekę nad dzieckiem zawarta pomiędzy rodzicami a nianią. Gdy spełnisz określone warunki, o których napiszę za chwilę, część kosztów pokrywana jest przez budżet państwa i nie obciąża rodzica. Co szczególnie istotne, nawet członkowie rodziny mogą być taką nianią, chociażby babcia. W takiej sytuacji państwo również opłaca ubezpieczenie.

Jak dofinansowane jest zatrudnienie niani?

Jeśli niania zatrudniana jest od 1 stycznia 2018 roku, od połowy minimalnego wynagrodzenia, składki pokrywane są z budżetu państwa.

Przykład: rodzic zatrudnia nianię w czerwcu 2022 roku. Umawiają się oni na wynagrodzenie 3010 złotych brutto. W roku 2022 minimalne wynagrodzenie wynosi 3010 zł. ZUS opłaca składki od połowy kwoty minimalnego wynagrodzenia, czyli od kwoty 1505 zł. Rodzic opłaca składki od pozostałej sumy, czyli od 1505 zł (1505 + 1505 = 3010 zł).

ZUS opłaca za rodzica część składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz na fundusz pracy (liczone od 50% minimalnego wynagrodzenia).

Takie zasady jak opisałam powyżej dotyczą sytuacji, gdy umowa opiewa na kwotę minimalnego wynagrodzenia brutto za dany rok lub jest niższa niż minimalne wynagrodzenie.

W sytuacji, gdy zawierasz umowę na kwotę wyższą niż wynagrodzenie minimalne, płacisz połowę składki liczonej do kwoty minimalnego wynagrodzenia i składkę od kwoty przewyższającej minimalne wynagrodzenie. Zatem jeśli w roku 2022 zatrudniasz nianię za kwotę 3510 złotych (3010 złotych to wynagrodzenie minimalne), to płacisz połowę składek do kwoty 3010 złotych oraz pełne składki za kwotę 500 złotych.

Co z ubezpieczeniem chorobowym?

Ubezpieczenie chorobowe w dalszym ciągu płaci rodzic jako płatnik, ale jest ono dobrowolne. Czyli, to niania i rodzic decydują, czy zgłaszać do ubezpieczenia chorobowego nianię. Jeśli opłacisz ubezpieczenie chorobowe za nianię, gdy ta rozchoruje się, będzie mogła iść na L4 i dostanie za ten okres zasiłek chorobowy.

Kto i na jakich zasadach może zawrzeć umowę uaktywniającą?

Żeby zawrzeć umowę z nianią należy spełnić następujące warunki.

1. Rodzice muszą pracować na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, (umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług – musisz mieć tytuł do ubezpieczeń społecznych), prowadzić działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.
2. Twoje dziecko nie może uczęszczać do żłobka, klubu dziecięcego ani być pod opieką dziennego opiekuna.
3. Twoje dziecko musi mieć ukończone 20 tygodni i nie może mieć więcej niż 3 lata w danym roku przedszkolnym (dofinansowanie obowiązuje do końca roku przedszkolnego!). Dopuszczalne jest zatrudnianie niani do 4 roku życia dziecka, gdy nie można dziecku zapewnić nauki przedszkolnej (np. brakuje miejsc w przedszkolu).
4. Niania nie może być rodzicem dziecka.
5. Niania musi być osobą pełnoletnią i otrzymać orzeczenie o zdolności do pracy (sanepid).
6. Rodzic nie może być na urlopie macierzyńskim, wychowawczym, ojcowskim.
7. Rodzice nie mogą korzystać z ulg na podstawie umowy aktywizacyjnej. Przykładowo, nie zatrudniają innej osoby, która była bezrobotna.
8. Dofinansowanie przysługuje niezależnie od sytuacji finansowej rodziny.

Co musi znaleźć się w umowie uaktywniającej?

W celu zatrudnienia niani legalnie, należy zawrzeć z nią umowę. W umowie musisz wpisać pewne określone warunki, takie jak na przykład strony umowy, liczbę dzieci pod opieką, wynagrodzenie, obowiązki niani, zasady wypowiedzenia umowy, czas jej zawarcia, czas i miejsce sprawowania opieki.

Tak sporządzoną umowę zgłaszasz do ZUS w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy.

Jak zgłosić nianię do ZUS?

Jeśli zgłaszasz nianię i siebie jako płatnika składek, wypełniasz:

• zgłoszenie płatnika składek (ZUS ZFA)— w celu zgłoszenia siebie jako płatnika,
• formularz -zgłoszenie do ubezpieczeń (ZUS ZUA)— w celu zgłoszenia niani do ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, wypadkowego i jeśli niania chce — chorobowego) i ubezpieczenia zdrowotnego,
• zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego (ZUS ZZA)— jeśli zgłaszasz nianię tylko do ubezpieczenia zdrowotnego, bez chorobowego

Czy nianią może być członek rodziny?

Tak. Taką nianią może być na przykład babcia, dziadek, ciocia dziecka. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby nianią było Twoje drugie dziecko (oczywiście, gdy jest pełnoletnie). Możecie być spokrewnieni.

Nianią nie może być rodzic!

Co, gdy dziecko w ciągu roku przedszkolnego ukończy 3 lata?

Zasadą jest, że rodzicom przysługuje dofinansowanie do niani, jeśli dziecko nie jest młodsze niż 20 tygodnie a nie starsze niż 3 lata. Gdy w chwili rozpoczęcia roku przedszkolnego, dziecko miało 2 lata, a w ciągu tego roku ukończyło 3 lata, w dalszym ciągu, do końca roku przedszkolnego (sierpień) rodzicom przysługiwać będzie dofinansowanie.

Na jakie zniżki może liczyć jeszcze rodzic zawierając umowę z nianią?

Niektóre miasta, przyznają bon żłobkowy – dofinansowanie do żłobków, także dla niań zatrudnionych na umowach uaktywniających. Przykładowo, taka sytuacja ma miejsce w Szczecinie. W Szczecinie możesz dostać 500 zł dofinansowania do zatrudnienia niani, jeśli spełniasz określone kryteria, w tym dochodowe (przy 1 dziecku -1922 zł na członka rodziny, przy 2 dziecku -2200 zł, przy 3 dzieci – brak kryterium dochodowego).

Dowiedz się w Twojej gminie, czy bon żłobkowy jest przyznawany, a jeśli tak, to czy przysługuje też na zatrudnienie niani.

Jakie to są koszty?

Gdy spełnisz wymagania, o których napisałam wcześniej i zatrudnisz nianię w sposób legalny, możesz liczyć na pewne przywileje finansowe.

1. Nie płacisz za nianię składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne od 1/2 minimalnego wynagrodzenia. Składki te opłaca za Ciebie ZUS. Warunkiem jest to, że ZUS płaci za tę część pensji, która nie jest wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę. W roku 2022 to 3010 zł brutto. Płacisz składki od kwoty 1505 zł brutto, a ZUS od 1505 zł brutto. Gdy chcesz zapłacić niani więcej niż wynosi minimalne wynagrodzenie, płacisz też składkę od nadwyżki.

2. Za nianię rodzic nie odprowadzasz składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ani na Fundusz Emerytur Pomostowych.

3. Rodzic nie płaci podatku dochodowego w związku z umową zawartą z nianią. Nie jest on płatnikiem. Nie musi przekazywać żadnych PIT-ów. To niania sama musi obliczyć podatek w zeznaniu rocznym albo co miesiąc do urzędu skarbowego może odprowadzać zaliczki na podatek (gdy podejmie taką decyzję).

4. Nie musicie opłacać składek na ubezpieczenie chorobowe. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne, a więc niania może na wniosek do takiego ubezpieczenia przystąpić i za to zapłacić. Składki odprowadza jednak rodzic, bo to on jest płatnikiem. Jeśli niania przystąpi do ubezpieczenia chorobowego, to będzie mogła korzystać ze świadczeń chorobowych z ZUS (np. L4).

5. Niektóre gminy umożliwiają uzyskanie dofinansowania (bon żłobkowy) dla niań. Na przykład, możesz uzyskać bon żłobkowy. Może być to dla Was fajne rozwiązanie, gdy Twoim dzieckiem opiekuje się babcia.

Jak długo składki opłaca budżet?

Składki za nianię są opłacane przez budżet państwa najdłużej do końca roku przedszkolnego, w którym dziecko ukończy 3 lata (ewentualnie 4 lata, jeżeli nie można zapewnić dziecku opieki przedszkolnej).  Gdy dziecko kończy 3 lata w ciągu roku, to dofinansowanie przedłuża się do końca roku przedszkolnego.

Rok przedszkolny trwa co do zasady od 1 września do 31 sierpnia następnego roku.

Czy gdy pobieram zasiłek macierzyński lub jestem na urlopie wychowawczym to mogę zatrudnić nianię na powyższych zasadach?

Nie. Jeżeli opiekujesz się dzieckiem jako zawodowa rodzina zastępcza albo pobierasz zasiłek macierzyński czy przebywasz na urlopie wychowawczym, to budżet państwa nie będzie płacił składek za nianię.

Czy niania musi mieć badania z sanepidu?

Tak. Niania musi posiadać ważne badania sanitarno-epidemiologiczne. Osoba, która chce pracować jako niania musi przejść badania i otrzymać od lekarza medycyny pracy orzeczenie o braku przeciwwskazań do wykonywania określonych prac.

Osoby sprawujące, na podstawie ustawy, opiekę nad dziećmi w wieku do
lat 3 podlegają obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym zgodnie
z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi

Art. 4 ustawy o opiece na dziećmi w wieku do lat 3

Co zrobić, gdy rozwiążę umowę z nianią, stracę pracę lub gdy moje dziecko skończy 3 lata?

Jeśli zmieni się Twoja sytuacja tak, że tracisz prawo do dofinansowania, musisz poinformować o tym ZUS. Przykładowo, jeśli rozwiążesz umowę z nianią, jeśli Twoje dziecko skończy 3 lata i pójdzie do przedszkola lub gdy stracisz pracę, poinformuj o tym ZUS. Gdy tego nie uczynisz, ZUS wezwie Ciebie do zwrotu nienależnie pobranych składek, za okres, kiedy nie spełniałaś/nie spełniałeś warunków do ich pobrania.

Musisz wtedy wyrejestrować nianię z ubezpieczeń (gdy umowa ulega rozwiązaniu) do 7 dni od wygaśnięcia albo rozwiązania umowy. W tym celu wypełnij ZUS ZWUA i daj o popisu niani. Pamiętaj, że datą wyrejestrowania jest dzień po dniu rozwiązania umowy.

Jeśli zatrudniasz tylko nianię i nie opłacasz składek na własne ubezpieczenia musisz także wyrejestrować siebie jako osobę zatrudniającą nianię. Złóż wtedy również wyrejestrowanie siebie jako płatnika składek (ZUS ZWPA).