Jakie prawa nabywa trzynastolatek? Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Do trzynastego roku życia dziecko nie ma zdolności do czynności prawnej. Natomiast, małoletni, wraz z ukończeniem 13 roku życia, a przed uzyskaniem pełnoletniości, nabywa ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Co to oznacza? Jakie prawa nabywa trzynastolatek? Co możesz zabronić 13-latkowi? Co dziecko może robić bez Twojej zgody?

Kto to jest małoletni?

W prawie cywilnym, małoletni to osoba, która nie jest pełnoletnia. Pełnoletnia jest osoba, która ukończyła 18 rok życia lub nie ukończyła, ale zawarła małżeństwo (np. 16 latka, gdy weźmie ślub za zgodą sądu, staje się pełnoletnia).

Małoletni poniżej 13 roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych. W dużym skrócie, praktycznie do wszystkich swoich działań potrzebują zgody rodziców lub opiekunów prawnych (w niektórych przypadkach zgody sądu).

Z kolei małoletni, którzy ukończyli 13 rok życia, a nie są pełnoletnie, mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu.

Czym jest ograniczona zdolność do czynności prawnych?

Ograniczona zdolność do czynności prawnych oznacza, że małoletni pomiędzy trzynastym rokiem życia a pełnoletniością (gdy nie jest ubezwłasnowolniony całkowicie), może zaciągać zobowiązania lub nabywać prawa za zgodą rodziców, opiekunów lub sądu. Pewne czynności prawne małoletni po ukończeniu 13 roku życia może wykonywać samodzielnie, bez zgody rodziców lub opiekunów.

Z reguły, w przypadku umów, zgoda powinna być wyrażona przed lub w dniu zawarcia umowy. Prawo pozwala też na to, żeby dziecko zawarło umowę bez uprzedniej zgody. Wówczas jednak, druga strona umowy musi wyznaczyć termin na potwierdzenie umowy przez rodzica. Umowa staje się ważna dopiero, gdy zostanie potwierdzona (przez rodzica albo przez samo dziecko, gdy uzyska ono pełnoletność). Takie potwierdzenie działa wstecz i obejmuje także czas i czynności od dnia zawarcia umowy do jej potwierdzenia. Na przykład, gdyby Twoje dziecko chce zawrzeć umowę pożyczki lub kredytu, a nie ma zgody rodzica, to pożyczkodawca lub kredytodawca musi wyznaczyć czas na potwierdzenie takiej umowy przez rodzica.

Rodzic nie może jednak potwierdzić „po czasie” tzw. czynności jednostronnych (brak drugiej strony umowy) dokonanych przez nastolatka. Gdy rodzic nie wyrazi zgody przed lub z chwilą dokonywania takiej czynności, czynność taka jest nieważna. Co to oznacza? Przykładowo, czynnością jednostronną jest odrzucenie spadku. Dziecko nie może bez zgody odrzucić spadku. Innym przykładem jest tzw. przyrzeczenie publiczne. Dziecko nie może bez zgody oświadczyć np. w Internecie, że ogłasza konkurs na to, kto zje jak najwięcej hamburgerów w przeciągu 5 minut, a zwycięzca otrzyma 500 złotych.

Jakie czynności nastolatek może wykonywać bez zgody?

Prawo do zawierania umów w drobnych sprawach życia codziennego

Niepełnoletni, po ukończeniu 13 roku życia może samodzielnie, bez zgody rodziców, zawierać umowy w tzw. drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

To oznacza, że Twoje dziecko może samodzielnie zrobić drobniejsze zakupy, kupić słodycze czy zabawki, kupić bilet, itp.

Dziecko nie może samodzielnie sprzedać nieruchomości, kupić wycieczki w biurze podróży czy zawrzeć umowy na dostawę Internetu. Pamiętaj, że chodzi o tzw. umowy dotyczące „drobnych, bieżących spraw życia codziennego”.

Prawo do wydawania pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym

W prawie bankowym mamy następujący przepis:

Małoletni posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może po ukończeniu trzynastu lat swobodnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tych rachunkach, o ile nie sprzeciwi się temu na piśmie jego przedstawiciel ustawowy.

Art. 58 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku- prawo bankowe – Dz.U.2019.0.2357

To oznacza, że nastolatek po ukończeniu 13 roku życia może wydawać środki, które ma na rachunku. Oczywiście, do założenia takiego rachunku potrzebna jest zgoda rodzica. Poza tym, rodzic (opiekun) ma prawo na piśmie sprzeciwić się wydawaniu (wypłacaniu, przelewom) przez dziecko pieniędzy zgromadzonych na rachunku.

Prawo do podjęcia pracy

Co do zasady, bez zgody rodzica, na podstawie umowy o pracę mogą pracować osoby młodociane po ukończeniu 16 roku życia, gdy spełnią pewne warunki, o których mowa w kodeksie pracy. Przykładowo, nastolatek może podjąć pracę, gdy ukończy co najmniej szkołę podstawową, przedstawi zaświadczenie od lekarze, że praca nie zagraża jego zdrowiu i zostaje zatrudniony w celu przygotowania zawodowego (chyba, że posiada już kwalifikacje zawodowe).

Jeśli chodzi o młodocianych w wieku 13, 14 i 15 lat, to mogą one podjąć pracę, ale tylko na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. W takim przypadku jednak, zgoda rodzica lub opiekuna jest wymagana. Do tego, konieczne jest zezwolenie właściwego inspektora pracy.

W przypadku dzieci młodszych, to rodzice zawierają umowy w ich imieniu (np. kampania reklamowa).

Oczywiście prawo przewiduje wyjątki od tej generalnej reguły, które zezwalają na zatrudnienie pomimo niespełnienia wyżej opisanych przeze mnie warunków. To jednak temat na obszerny wpis i go opiszę w innym wpisie bardziej szczegółowo.

Prawo do rozporządzenia swoim zarobkiem

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem (chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi).

Art. 21 Kodeksu cywilnego

W dużym skrócie – Twoje dziecko po ukończeniu 13 roku życia może samodzielnie decydować co zrobi ze swoim zarobkiem. Pamiętaj o tym, że prawo to nie ogranicza się tylko do zarobku w podstawowym rozumieniu, tj do wynagrodzenia, które Twoje dziecko otrzymało za pracę. Trzeba to pojęcie rozumieć szerze. Zarobek to każda korzyść majątkowa dziecka. Na przykład, gdy dziecko otrzyma stypendium lub nagrodę za osiągnięcia sportowe lub artystyczne, to też przez prawo jest traktowane jako zarobek.

Prawo do decydowania o rzeczach przekazanych mu do swobodnego użytku

Małoletni ma prawo do swobodnego dysponowania drobnymi przedmiotami majątkowymi, które rodzic lub opiekun dał mu do swobodnego użytku.

Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

Art. 22 Kodeksu cywilnego

Przepis dotyczy tylko przedmiotów drobne, a więc niewielkie kwoty pieniężne, zabawki, gry, książki, słodycze. Jeśli dajesz 13-latkowi kieszonkowe, to może on nimi swobodnie dysponować – może wpłacać je na przykład na rachunek bankowy, może sobie za nie kupić ubranie czy grę. Nastolatek może o tych rzeczach decydować w pełni, bez pytania o zgodę rodzica.

Pamiętaj, że przepisy te nie obejmują przedmiotów majątkowych, które mają dużą wartość, jak na przykład większe kwoty pieniężne, mieszkanie, sprzęt komputerowy, itp. Dziecko nie może swobodnie dysponować takimi przedmiotami. Mało tego, nastolatek nie może tego robić także, jak rodzice wyrażą zgodę np. na sprzedaż mieszkania. W takich sytuacjach potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. O zgodzie sądu opiekuńczego przeczytasz więcej w osobnym wpisie.

Prawo do zawarcia umowy darowizny jako obdarowany

Nastolatek może bez zgody zawrzeć umowę darowizny jako obdarowany. To znaczy, jeśli chce kogoś obdarować, musi mieć zgodę rodzica (sądu). Jeśli chce coś otrzymać – być obdarowanym – może zawrzeć umowę bez zgody. Natomiast umowa nie może być obciążona poleceniem. To oznacza, że w umowie nie może być np. polecenia, żeby rzecz darowaną naprawić lub żeby kwotę darowaną przeznaczyć na lekarstwa.

Inne przykłady

Dodatkowo, zgoda rodzica nie jest potrzebna m. in. w poniższych sytuacjach:

• jeśli rodzice chcą zmienić nazwisko dziecka – gdy dziecko ukończy 13 lat, potrzebna jest zgoda dziecka;
• gdy dziecko ukończyło 16 rok życia, ma prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu;
• gdy dziecko ukończyło 16 rok życia, przyjęcie jej do szpitala psychiatrycznego następuje za jego pisemną zgodą, na podstawie ważnego skierowania do szpitala;
• jeśli dziecko ukończyło 13 rok życia, potrzebna jest jego zgoda na przysposobienie (adopcję).