Prawo do wykorzystania wizerunku dziecka przez przedszkole lub żłobek

Czy placówki mają prawo do wykorzystywania wizerunku naszych dzieci? Czy przedszkole lub żłobek nie naruszają przepisów RODO publikując wizerunek dziecka? Co musi zrobić placówka, żeby zgodnie z prawem wykorzystywać wizerunek dziecka? A czy rodzic może sprzeciwić się publikacji? Co zrobić, gdy drug rodzic nie wyraża zgody na publikację? Czy jeśli wypisuje dziecko z placówki, czy może żądać usunięcia zdjęć już opublikowanych? Kiedy placówka może publikować zdjęcia dziecka bez zgody?

Czy wizerunek dziecka jest chroniony? 

Każde zdjęcie czy nagranie, przedstawiające dziecko w sposób umożliwiający jego zidentyfikowanie jest utrwaleniem wizerunku dziecka.  Wizerunek dziecka jest jego dobrem osobistym, ale także jego daną osobową.

Co to oznacza?

Wizerunek dziecka jako dobro osobiste podlega ochronie.

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności (…) wizerunek (…) pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art. 23 Ustawy – kodeks cywilny

To oznacza, że nikt bez zgody nie może dopuszczać się jego wykorzystywania. Nie można naruszać niczyich dóbr osobistych – w tym wizerunku.

Poza tym, zgodnie z prawem autorskim:

Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej.

Art. 81 ust. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Rozpowszechnianie oznacza udostępnianie osobom trzecim. Rozpowszechnianie oznacza na przykład publikowanie zdjęć dziecka stronie www przez przedszkole, publikowanie w materiałach promocyjnych czy też w social mediach.

Zabrania się przetwarzania (…)danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej (…)

Art 9 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (RODO)

Wizerunek dziecka jest również daną biometryczną, a zatem mieści się w kategorii danych osobowych. Jest on chroniony na podstawie przepisów o ochronie danych osobowych – RODO.

Kto wyraża zgodę na rozpowszechnianie wizerunku dziecka?

Rodzice lub opiekunowie wyrażają zgodę na publikację wizerunku w imieniu dziecka. Wynika to z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Dziecko nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej i to oni są jego przedstawicielami ustawowymi. Rodzice działają w imieniu dziecka.

Wystarczające jest, żeby zgodę wyraził jeden rodzic lub opiekun prawny. Przedszkole lub żłobek nie musi uzyskiwać zgody drugiego rodzica – nie jest konieczne współdziałanie rodziców.

Sprawa komplikuje się, gdy rodzice są skonfliktowani i jedno z rodziców wyraża zgodę na publikację, a drugie sprzeciwia się publikacji. Wówczas skonfliktowani rodzice powinni zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie tej kwestii.

Czy przedszkole lub żłobek może publikować wizerunek dziecka w sieci?

Zasadą jest, że placówka nie może publikować wizerunku dziecka w sieci bez uzyskania zgody rodzica. Zgoda może być wyrażona w sposób ustny. Oczywiście, dla zabezpieczenia interesu placówki, najlepszym rozwiązaniem jest uzyskanie takiej zgody na piśmie.

Placówka może publikować wizerunek dziecka w sieci bez zgody rodzica, jeżeli:

• Wizerunek dziecka stanowi szczegół całości takiej jak krajobraz, zgromadzenie, publiczna impreza. Przykładowo, np. gdy publikuje zdjęcia z uroczystości, apelu, placu zabaw, wycieczki, a Twoje dziecko stanowi mały szczegół na zdjęciu. Wówczas zgoda nie jest wymagana. Uwaga! Zgoda jest wymagana, gdy Twoje dziecko można łatwo zidentyfikować na zdjęciu. Na przykład, na zdjęciu grupy przedszkolnej łatwo zidentyfikować Twoje dziecko. Potrzebna jest zgoda rodzica na opublikowanie takiego zdjęcia.
• Wizerunek  dotyczy osoby powszechnie znanej – jeżeli wizerunek jest wykonany w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych – w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych). Zakładam, że ta kwestia nie dotyczy twojego dziecka :).
• Otrzymano zapłatę za pozowanie.  Jeśli przedszkole zapłaciło, może publikować zdjęcie.

Jak wygląda zgodna z prawem zgoda na rozpowszechnienie wizerunku dziecka?

Rodzic powinien uzyskać co najmniej dwie zgody. Jedna, to rozpowszechnianie wizerunku dziecka – na podstawie przepisów prawa autorskiego. Druga, to zgoda rodzica na przetwarzanie danej osobowej w postaci wizerunku poprzez jego upublicznianie. Na gruncie RODO.

Zgoda nie może być zbyt ogólna. Niewystarczający jest zapis „wyrażam zgodę na publikację wizerunku dziecka przez placówkę”. Na gruncie prawa o ochronie danych osobowych, placówka musi wskazać na jakiej podstawie przetwarza  wizerunek. Czyli, musi powołać się na przepisy RODO. Placówka musi też napisać w jakim celu przetwarza wizerunek. Jeśli przetwarza ona wizerunek w kilku celach, na każdy cel rodzic powinien podpisać osobą zgodę. Nie można łączyć celu w jeden zapis „w celach marketingowych, informacyjnych, na grupie zamkniętej dla rodziców, na stronie www i na Instagramie”. Rodzic powinien na każdy cel złożyć osobą zgodę. Może on zgodzić się na publikację na stronie zdjęć w grupie zamkniętej, ale nie zgodzić się na publikację zdjęć na funpage na Facebooku. Nie musi się na przykład godzić na publikację w celach marketingowych.

Placówka nie może wpisać klauzuli, że rodzic zobowiązuje się, że nie odwoła i nie cofnie takiej zgody. Uważam, że taki zapis może być poczytywany jako klauzula niedozwolona.

Co zrobić, gdy placówka publikuje zdjęcia lub nagrania bez zgody rodziców?

Rodzice mogą:

• Napisać do placówki i zażądać, żeby placówka usnęła wszystkie zdjęcia i nagrania z wizerunkiem dziecka. Można wezwać placówkę, żeby nie naruszała ona praw Twojego dziecka w przyszłości.
• Żądać usunięcia skutków naruszeń. Na przykład, mogą zażądać, żeby przedszkole lub żłobek złożyło przeprosiny za naruszenie prawa – w mediach społecznościowych, w prasie lokalnej, na swojej stronie internetowej.
• Domagać się zadośćuczynienia za krzywdy w przypadku zawinionego działania przedszkola lub żłobka. To znaczy, że możesz na przykład domagać się zapłaty określonej kwoty, gdy Twoje dziecko doznało przykrości wskutek opublikowania jego wizerunku. Na przykład, gdy placówka opublikowała ośmieszające czy niekorzystne zdjęcie i dziecko czuło się przez to źle.
• Żądać od przedszkola lub żłobka, by uiściło odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez nas cel społeczny. Na przykład, możecie wezwać placówkę, żeby zapłaciła 1000 zł na fundację pomagającą niepełnosprawnym dzieciom.

Powyższe uprawnienia wynikają z ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych oraz z kodeksu cywilnego.

Czy można zrobić coś jeszcze?

Jeśli placówka publikuje zdjęcia twojego dziecka bez Twojej zgody – narusza też przepisy o ochronie danych osobowych.

Rodzice są w związku z tym również uprawnieni do: 

• wniesienia sprzeciwu co do przetwarzania danych dziecka.
• wniesienia skargi do organu nadzorczego – Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Naruszenie przepisów dotyczących zasad przetwarzania danych osobowych może być podstawą do nałożenia przez organ administracyjny na przedszkole lub żłobek kar na gruncie RODO. 

Rodzice mogą także poinformować kuratorium oświaty o naruszeniu praw dziecka.

Czy mogę wycofać zgodę na publikację wizerunku dziecka?

Tak, rodzic może w każdym czasie wycofać zgodę na publikację. Rodzic może zażądać tego ze skutkiem natychmiastowym.  Pamiętaj, że cofnięcie zgody będzie skuteczne od dnia doręczenia. To oznacza, że placówka od dnia doręczenia Twojego oświadczenia nie będzie mogła publikować wizerunku dziecka.

Gdy nie chcesz, by placówka publikowała zdjęcia z wizerunkiem Twojego dziecka, wystarczy, że napiszesz pismo lub e-mail. Wystarczająca będzie treść „niniejszym cofam zgodę na rozpowszechnianie wizerunku mojego dziecka xx”.

Czy placówka w razie cofnięcia zgody musi usunąć zdjęcia i nagrania już opublikowane?

Nie. Placówka mogła ponieść koszty publikacji materiałów promocyjnych i nie musi ich wycofywać z rynku. Na przykład, gdy rodzic wyraził zgodę i w czasie, gdy zgoda obowiązywała, placówka opublikowała gazety, materiały promocyjne, ulotki ze zdjęciem dziecka, nie musi ich usuwać. Podobnie z materiałami opublikowanymi w sieci. Przykładowo, gdy za Twoją zgodą do sieci trafiło nagranie na YouTube, gdzie Twoje dziecko śpiewa piosenki, nie możesz domagać się usunięcia takiego filmu. Masz do tego prawo, jedynie gdy placówka opublikowała takie nagranie bez Twojej zgody na rozpowszechnianie wizerunku w takiej formie.

Czy przedszkole lub żłobek  może odmówić zapisu dziecka do placówki w przypadku niewyrażenia zgody na publikację wizerunku mojego dziecka?  

Przedszkole lub  żłobek nie ma prawa odmówić zapisu dziecka do placówki, jeżeli rodzice nie wyrazili zgody na publikację wizerunku dziecka w sieci.  Taka klauzula (jeżeli znajduje się w umowie) może być uznana za niedozwoloną z punktu widzenia prawa cywilnego, a to oznacza, że nie jest wiążąca dla rodziców.  Sprawę można zgłosić również do Prezesa UOKiK czy do Rzecznika Praw Dziecka.

Podsumowanie

Przedszkole może robić zdjęcia, nie może ich nigdzie publikować bez zgody rodzica.

Gdy rodzic nie wyraził zgody na publikowanie wizerunku dziecka, przedszkole musi usunąć wszystkie zdjęcia i nagrania, gdy rodzic tego zażąda. Rodzic może również dochodzić swoich praw w inny sposób (np. wpłatę odszkodowania na cel społeczny, publikację przeprosin). Możesz też poinformować kuratorium oświaty lub gminę o naruszeniu prawa przez placówkę. Masz prawo do zgłoszenia sprawy do Rzecznika Praw Dziecka.

Rodzic może w każdej chwili wycofać zgodę. Nie oznacza to konieczności usunięcia zdjęć opublikowanych w czasie, gdy zgoda obowiązywała.

Gdy rodzic cofnie zgody nie oznacza to, że placówka musi usuwać z rynku np. materiały promocyjne (gazety, ulotki, layout na stronie www).

Wystarczy zgoda jednego rodzica. Natomiast, gdy drugi rodzic sprzeciwia się publikacji, zdjęcia nie powinny być publikowane. Rodzice powinni rozstrzygnąć tę kwestię na drodze sądowej.