Kiedy pracodawca może zwolnić kobietę w ciąży?

Na pewno każda kobieta wie, że generalną zasadą wynikającą z przepisów prawa jest ochrona kobiety w ciąży przed zwolnieniem z pracy. Pracownica w ciąży jest szczególnie chroniona przez Kodeks Pracy. Czy kobieta w ciąży jest zawsze chroniona przed wypowiedzeniem? Czy są jakieś sytuacje, które pozwalają pracodawcy na zwolnienie takiej pracownicy? Kiedy umowa ulega rozwiązaniu w dniu porodu? Co dzieje się w takiej sytuacji?

Wypowiedzenie umowy o pracę pracownicy będącej w ciąży

Ogólna zasada wynikająca z Kodeksu pracy to brak możliwości zwolnienia pracownicy w ciąży.

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.

Art.  177 § 1 Kodeksu pracy

Taka ochrona pracownicy dotyczy nawet sytuacji, gdy pracownica zajdzie w ciążę w okresie wypowiedzenia, albo nawet, gdy po wygaśnięciu umowy dowiedziała się o tym, że jest w ciąży (i była w niej, gdy umowa jeszcze trwała).

W pewnych przypadkach pracodawca może zwolnić pracownicę, mimo że jest w ciąży. Są takie sytuacje też, że co prawda pracodawca nie może Ciebie zwolnić w ciąży, ale Twoja umowa ulega rozwiązaniu w dniu porodu.

Kiedy umowa o pracy może ulec rozwiązaniu w ciąży?

Poniżej opiszę sytuacje, które uprawniają pracodawcę do zwolnienia pracownicy pomimo tego, że jest ciąży. Opiszę też sytuacje, które powodują wygaśnięcie umowy.

1. Zwolnienie z winy pracownicy

Pracodawca może wypowiedzieć Ci umowę o pracę, gdy jesteś w ciąży, gdy istnieje podstawa do zwolnienia Ciebie dyscyplinarnie. Może to zrobić ze skutkiem natychmiastowym. Takie prawo przysługuje mu, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z Twojej winy.

Warunkiem takiego zwolnienia jest, żeby reprezentująca Ciebie w pracy zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie z Tobą umowy. Gdy w Twojej pracy nie ma zakładowej organizacji związkowej (albo jest, ale nie reprezentuje Twoich interesów), wtedy pracodawca nie musi z nikim konsultować swojej decyzji.

Pracodawca może wypowiedzieć Ci umowę ze skutkiem natychmiastowym, w poniższych sytuacjach.

• Dopuścisz się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
• Popełnisz w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
• Z winy własnej utracisz uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Pamiętaj, że jednym z Twoich obowiązków pracowniczych jest dbanie o dobro zakładu pracy. Nie możesz np. działać na szkodę firmy, prowadzić działalności konkurencyjnej czy pomawiać i szkalować swoją firmę. Gdy Twój pracodawca dowie się o tym, ryzykujesz, że zostaniesz zwolniona.

2. Umowa na okres próbny nie przekraczająca jednego miesiąca

Najczęściej umowa o pracę na okres próbny trwa trzy miesiące. Może jednak trwać krócej, na przykład miesiąc. Jeśli zajdziesz w ciążę, gdy jesteś na umowie na okres próbny na czas jednego miesiąca, wtedy taka umowa nie chroni Ciebie w żaden sposób, gdy jesteś w ciąży. Taka umowa nie przedłuża się do czasu porodu.

Natomiast, gdy pracodawca po umowie próbnej zawrze z Tobą umowę na czas określony lub nieokreślony – te umowy zapewniają Tobie ochronę przed wypowiedzeniem.

3. Likwidacja lub upadłość pracodawcy

Pracodawca może wypowiedzieć również umowę z ciężarną, gdy ogłasza upadłość lub ulega likwidacji.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze

Art. 177 §  4 Kodeksu pracy

Oznacza to, że pracodawca powinien zapewnić ciężarnej inne zatrudnienie. Gdy tego nie zrobi, to Twoja umowa ulegnie rozwiązaniu. Natomiast w razie upadłości pracodawcy i rozwiązania umowy z pracownicą w ciąży, dostanie ona do dnia porodu tzw. zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Będzie on równy 100% jej wynagrodzenia. Oczywiście, gdy kobieta w ciąży nie jest zdolna do pracy – wystarczy, że przedstawi zwolnienie lekarskie i otrzyma zasiłek chorobowy. Od dnia porodu ciężarna dostanie zasiłek macierzyński na zasadach ogólnych.

Gdy u pracodawcy nie ma zakładowej organizacji związkowej, to nie musi on z nikim konsultować rozwiązania umowy.

4. Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy lub na okres próbny powyżej 1 miesiąca

Gdy jesteś na umowie o pracę na czas określony, na umowie na okres próbny powyżej 1 miesiąca lub pracujesz na czas wykonywania określonej pracy, to, taka umowa, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Pracodawca nie może co prawda zwolnić pracownicy w ciąży, ale musi ja zatrudniać nie dłużej niż do dnia porodu.

Na przykład, gdy zaszłaś w ciążę w styczniu 2020 roku, masz umowę na czas określony do maja 2020 roku, a termin porodu przypada na wrzesień 2020 roku. Twoja umowa ulega automatycznemu przedłużeniu do dnia, w którym urodzisz. Umowa uległaby rozwiązaniu, w 5 miesiącu ciąży (maj). Prawo na to nie pozwala, więc umowa ulega przedłużeniu do dnia porodu. Co innego, gdybyś np. miała umowę na czas określony do maja 2020 roku i zaszłabyś w ciążę w marcu 2020. W chwili rozwiązania umowy nie upłynęłyby 3 miesiące ciąży. To oznacza, że umowa wygasłaby w maju 2020 roku.

Uwaga! Okres ciąży nie jest liczony w miesiącach kalendarzowych, a w miesiącach księżycowych, który ma 28 dni.

Powyższe oznacza, że do dnia porodu masz status pracownika. W dniu porodu Twoja umowa wygasa. W dniu porodu traci jednak status pracownika. Nie przysługuje Ci wówczas prawo do urlopu macierzyńskiego. Jednak masz zapewnione prawo do zasiłku macierzyńskiego Natomiast po urlopie nie będziesz mogła domagać się powrotu na dotychczasowe stanowisko.

5. Ciąża na umowie o zastępstwo

Gdy pracujesz w celu zastępstwa innego pracownika, prawo pracy nie chroni Ciebie do dnia porodu, tylko do dnia powrotu do pracy pracownika, którego zastępujesz. Pracodawca może Ciebie zwolnić jednak dyscyplinarnie, na przykład gdy naruszysz prawa pracownicze (np. dbałość o dobro zakładu pracy). Przypadki, kiedy pracodawca może zwolnić dyscyplinarnie opisałam powyżej.

Pamiętaj, że gdy pracownik, która zastępujesz, zgłosi chęć powrotu szybszego do pracy, to pracodawca musi go przyjąć na poprzednie stanowisko. Wówczas Twoja umowa może ulec nawet szybszemu rozwiązaniu niż się spodziewałaś.

6. Rozwiązanie umowy za porozumieniem

Pamiętaj, że pracodawca może rozwiązać z Tobą umowę o pracę, za Twoją zgodę, na mocy porozumienia stron. Jeśli wie on o Twojej ciąży i Ty mimo to zgodzisz się podpisać porozumienie o rozwiązaniu umowy, to takie porozumienie będzie dla Ciebie wiążące. Jeśli pracodawca naciska Ciebie na podpisanie porozumienia, wbrew Twojej woli, nie pozwól sobie na to i nie podpisuj porozumienia.

Co innego, gdy podpiszesz porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę, a w chwili podpisywania porozumienia nie wiesz o ciąży, w której jesteś. Wtedy, możesz cofnąć takie oświadczenie woli – powołując się na błąd – brak wiedzy o pozostawaniu w ciąży. Czyli, powołujesz się na to, że gdybyś na dzień podpisywania porozumienia wiedziała o tym, że jesteś w ciąży, nie zgodziłabyś się na podpisanie takiego porozumienia. Możesz w takiej sytuacji domagać się przywrócenia do pracy.

Kobieta w ciąży również sama może złożyć wypowiedzenie umowy o pracę. Uwaga! Gdy sama złożysz wypowiedzenie, a następnie zajdziesz w ciążę, nie możesz powoływać się na opisany przeze mnie „błąd”. Nie możesz cofnąć takiego wypowiedzenia.

7. Śmierć pracodawcy

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, umowa o pracę wygasa z dniem śmierci pracodawcy.

Umowa wygasa także, gdy Twój pracodawca umrze i zatrudnienie nie jest kontynuowane w razie przejęcia przedsiębiorstwa, np. gdy spadkobiercy nie kontynuują działalności po zmarłym pracodawcy.

Do dnia porodu przysługuje ciężarnej zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zaś po urodzeniu dziecka zasiłek będzie kontynuowany przez okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu skróconemu o dwa tygodnie.

Czy jestem też chroniona w przypadku zwolnień grupowych?

Tak, pracodawca nie może złożyć wypowiedzenia ciężarnej, gdy dokonuje zwolnień grupowych. Natomiast, w przypadku zwolnień grupowych może on dokonać zmiany warunków pracy i płacy takiej kobiecie. Na przykład, pracodawca może przenieść Ciebie na inne stanowisko.

W takiej sytuacji jednak, gdy zmiana warunków pracy i płacy powoduje zmniejszenie Twojego wynagrodzenia, to pracownicy w ciąży przysługuje dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia. Taki dodatek jest wypłacany do dnia porodu.

Czy pracodawca może zmniejszyć mi etat, gdy jestem w ciąży?

Co do zasady nie. Zakaz wypowiadania umowy obejmuje także tzw. wypowiedzenie zmieniające. Pracodawca nie powinien wypowiedzieć Twoich warunków pracy i płacy. To oznacza, że nie powinien zmniejszać Twojego etatu, czy zmniejszać Twojego wynagrodzenia.

Pracodawca który dokonuje zwolnień grupowy, może wypowiedzieć warunki pracy i płacy kobiecie w ciąży. Jednak, gdy powoduje to zmniejszenie wynagrodzenia kobiecie w ciąży, to do końca ciąży przysługuje Ci dodatek wyrównawczy.

Co zrobić, gdy pracodawca zwolnił kobietę w ciąży?

Gdy pracodawca zwolni pracownicę, która zaszła w ciążę, będzie musiał przywrócić ją do pracy (na jej żądanie). Gdy pracodawca nie wiedział o Twojej ciąży, najpierw musisz poinformować pracodawcę o ciąży. Pracodawca powinien niezwłocznie wycofać oświadczenie o wypowiedzeniu i dopuścić pracownicę w ciąży do pracy na poprzednim stanowisku.

Gdy złożyłaś wypowiedzenie umowy o pracę lub podpisałaś rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, a nie wiedziałaś, że jesteś w ciąży lub nie znałaś przysługujących Ci uprawnień, może swoją decyzję cofnąć. Musisz złożyć pracodawcy oświadczenie o uchylenie się od skutków prawnych swojego oświadczenia – działanie pod wpływem błędu. Wówczas przedkładasz pracodawcy zaświadczenie lekarskie o fakcie pozostawania w ciąży.

Gdy pracodawca nie będzie chciał Ciebie dopuścić do pracy, pozostaje Ci odwołanie do sądu pracy w ciągu 21 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia. Jeśli dowiesz się, że jesteś w ciąży, po upływie 21 dni, nie wszystko stracone. W ciągu 7 dni od daty dowiedzenia się o ciąży powinnaś wnieść odwołanie wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu.