Koronawirus – prawa pracownika. Jak uzyskać dodatkowy zasiłek opiekuńczy?

W związku z pojawieniem się z początkiem marca w Polsce koronawirusa SARS-COV-2 nasz rząd podjął działania, które mają na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się COVID-19. Jednym z takich działań było uchwalenie ustawy dot. zwalczania m. in. koronawirusa.

Dzięki niej możesz jako pracownik skorzystać z dodatkowych uprawnień pracowniczych. Jakie zatem uprawnienia przysługują Ci w związku z panującą pandemią? Jakie prawa przysługują Ci jako pracownikowi, a które wynikają z ogólnych przepisów?

Możliwość pracy zdalnej

Zgodnie z art. 3 specustawy, w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna).

Pamiętaj, że jako pracownik nie możesz zażądać pracy zdalnej. Nie możesz odmówić świadczenia pracy, gdy pracodawca odmówi wykonywania przez Ciebie pracy w taki sposób. Jest wyraźnie napisane w ustawie, że to pracodawca może polecić wykonywanie takiej pracy zdalnie. Za świadczenie pracy w taki sposób przysługuje Ci pełne wynagrodzenie. Co szczególnie istotne, Kodeks pracy ani nowa ustawa nie regulują zasad wykonywania takiej pracy zdalnej. Na pewno jednak, powinieneś być wyposażony przez pracodawcę w środki, które umożliwią Ci wykonywanie pracy w taki sposób.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy w związku z koronawirusem

W przypadku zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły do których uczęszcza dziecko przysługuje Ci dodatkowy zasiłek opiekuńczy. Możesz go otrzymać, gdy musisz osobiście opiekować się dzieckiem do 8 roku życia. Wypłacany jest on w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku. Będzie to 80% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi w ciągu ostatniego roku (bez uwzględnienia miesiąca, w którym powstała niezdolność do pracy).

Taki zasiłek przysługuje na razie za okres nie dłuższy niż 14 dni, przez okres zamknięcia tych placówek. Świadczenie przysługuje rodzicowi niezależnie od tego ile dzieci posiada. Ten okres nie będzie wliczał się do ogólnego limitu 60 dni na zasiłek opiekuńczy, które wynikają z ogólnych przepisów prawa. Do końca roku zatem, niezależnie od opisanych powyżej 14 dni, rodzicowi będzie przysługiwało 60 dni zasiłku opiekuńczego.

Pamiętaj, że takie prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje jednemu rodzicowi. Jeśli Twój małżonek pobrał zasiłek, nie możesz wnioskować o jego wypłatę. Możecie natomiast podzielić się z drugim rodzicem opieką nad dzieckiem w ramach limitu 14 dni. Przykładowo, mama może na przykład skorzystać z opieki przez 7 dni, a tata przez kolejne 7 dni. Możesz wziąć też kilka dni z tych 14.

Aby otrzymać zasiłek należy być objętym ubezpieczeniem chorobowym i złożyć odpowiednie oświadczenie u płatnika. Jeśli jesteś pracownikiem, składasz je pracodawcy. Gdy jesteś na umowie zlecenia – złóż oświadczenie zleceniodawcy. Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą, złóż taki dokument bezpośrednio do ZUS. Jeśli jesteś na działalności, nie musisz wypełniać wniosku Z-15A ani zaświadczenia płatnika składek Z-3b.

Gdy Twoim dzieckiem opiekuje się babcia, nie chodzi ono do żłobka, przedszkola, szkoły – nie przysługuje Ci zasiłek opiekuńczy. Podobnie jak masz zawartą umowę uaktywniającą z nianią.

Prawo do zasiłku opiekuńczego na zasadach ogólnych

Gdy nie kwalifikujesz się do otrzymania zasiłku na podstawie specustawy o koronawirusie, bo np. Twoje dziecko nie uczęszcza do przedszkola lub skończyło 8 lat, możesz spróbować ubiegać się o zasiłek opiekuńczy na zasadach ogólnych. Zasady otrzymywania zasiłku opiekuńczego reguluje ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Możesz ubiegać się o taki zasiłek, gdy musisz osobiście opiekować się dzieckiem do lat 8, gdyż musi być objęte izolacją, ponieważ podejrzewa się je o nosicielstwo choroby zakaźnej. W obecnej sytuacji, gdy istnieje ryzyko zakażenia twojego dziecka koronawirusem COVID-19, Twoje dziecko może ostać objęte kwarantanną lub izolacją. Gdy sprawujesz nad nim opiekę – możesz wziąć wolne i wnioskować o zasiłek opiekuńczy. Taki zasiłek przysługiwać będzie Tobie nawet wtedy, gdy Twoje dziecko okaże się być zdrowe.

Zasiłek przysługuje Tobie również, gdy musisz zaopiekować dzieckiem, bo drugi rodzic choruje lub rodzi. Dziecko nie może mieć skończonych 8 lat. Warunkiem jest, żeby poród lub choroba uniemożliwiał opiekę, którą stale sprawuje ten rodzic. Inną przesłanką otrzymania zasiłku jest pobyt w szpitalu albo innej placówce leczniczej drugiego rodzica, który stale opiekuje się dzieckiem.

Masz prawo do zasiłku, jeśli Twoje zdrowe dziecko jest pod opieką niani lub opiekuna dziennego, którzy zachorują. Pamiętaj, że opiekun dzienny to nie babcia, ciocia czy koleżanka. To osoba, która posiada odpowiednie kwalifikacje, jest legalnie zatrudniona. W przypadku niani, musisz mieć zawartą z nią umowę uaktywniającą. Nie może to być niania zatrudniona „na czarno”. Takie prawo przysługuje w przypadku dziecka do 8 roku życia.

Zasiłek opiekuńczy możesz także otrzymać, gdy masz chore dziecko (niezależnie od jego wieku). Możesz takie świadczenie również otrzymać, gdy konieczne jest zajęcie się innym członkiem rodziny, który jest chory. Chodzi tu o małżonka, rodzica, rodzica dziecka, ojczyma macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat. Warunkiem jest mieszkanie z nimi. Zasiłek przysługuje rodzicowi, który ma chore dziecko niepełnosprawne do 18 roku życia .Możesz je otrzymać, w takiej samej wysokości 80% podstawy wymiaru składek.

Pamiętaj, że taki zasiłek wykorzystujesz w ramach limitu 60 dni (zdrowe dziecko do lat 8, chore dziecko do lat 14, niepełnosprawny do lat 14). Jest jeszcze limit 14 dni (opieka nad dzieckiem powyżej 14 lat lub chorym członkiem rodziny). Mamy jeszcze 30 dni limitu, gdy chodzi o opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym (powyżej 14 lat).

Bardziej szczegółowy wpis o zasiłku opiekuńczym przygotuję odrębnie.

Kwarantanna a uprawnienia pracowników

W związku z rozprzestrzenianiem się koronawirusa, dnia 13 marca 2020 roku rząd wprowadził stan zagrożenia epidemicznego. Oznacza to między innymi, że osoby wjeżdżające zza granicy na teren kraju będą poddane 14-dniowej kwarantannie. Jak ta kwestia ma się do realizowania obowiązków pracowniczych? Co jeśli taka osoba nie będzie mogła pracować?

W takiej sytuacji, pracownik nieobecny będzie miał uprawnienie do wynagrodzenia za czas choroby. Czyli otrzyma 80% podstawy wymiaru składek. Zasada jest taka, że przez pierwsze 33 dni nieobecności koszty pokrywa pracodawca, a następnie ZUS. Czyli, jeśli kwarantanna będzie trwała 14 dni, jak planowana, to koszty z tego tytułu obciążą pracodawcę. Warto wiedzieć, że nawet jak pracownik okaże się być zdrowy, przysługiwać mu będzie wynagrodzenie.

Prawo do odmowy wyjazdu w podróż służbową

Gdy jako pracownik otrzymujesz od pracodawcy polecenie wyjazdu służbowego, powinieneś odbyć taką podróż. Jest to polecenie służbowe, do którego musisz się zastosować. Pracownikowi przysługuje jednak prawo do odmowy wykonania polecenia służbowego w szczególnych wypadkach.

Zgodnie z art. 210 § 1 Kodeksu pracy:

W przypadku, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa oraz higieny pracy i stwarzają bezpośrednio zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Art. 210 § 1 Kodeksu pracy

Będąc pracownikiem, możesz powołać się na zalecenia np. Państwowej Inspekcji Sanitarnej i odmówić udania się w podróż służbową do miejsca zagrożonego występowaniem koronawirusa SARS-COV-2. Przy czym zwróć uwagę, że zagrożenie życia lub zdrowia musi być „bezpośrednie”. Możesz np. odmówić wyjazdu do kraju objętego kwarantanną, ale nie powinieneś odmawiać wyjazdu do miejsc, gdzie nie ma zaleceń dotyczących ich unikania.

Odmowa dopuszczenia pracownika do pracy

Pracodawca na podstawie przepisów prawa pracy ma obowiązek chronienia zdrowia i życia zatrudnionych osób. Musi on zapewnić higieniczne warunki pracy. W związku z tym, ustawodawca przyznał pracodawcy prawo do odsunięcia pracownika od pracy. Pracodawca może to uczynić, gdy pracownik wykazuje oznaki choroby – stan zdrowia pracownika nie pozwala mu na prawidłowe świadczenie pracy. Pracownik bowiem, którego stan zdrowia rodzi uzasadnione wątpliwości, stwarza zagrożenie dla pozostałych osób. Najlepiej jednak dla pracodawcy, by taki pracownik został przebadany przez lekarza, który potwierdzi ten stan.

Gdy pracownik wykazuje oznaki choroby – zakażenia się koronawirusem – pracodawca może odsunąć go od pracy.

Co jeśli nie spełniam powyższych wymogów?

Jeżeli jesteś pracownikiem i nie kwalifikujesz się pod żaden z wyżej opisanych przeze mnie przypadków, powinieneś stawić się w pracy. W takiej sytuacji nie przysługują nam żadne świadczenia ani ze strony pracodawcy ani ze strony ZUS.